Mekan: Doğal ve beşerî unsurların birleşimidir. “Nasıl bir yer?”, “Bu yer nerede?” sorularına cevap verir.
İnsan, var olduğundan beri yaşadığı yeri konumlandırmaya ve çevresinde gördüklerini bir bütün olarak algılamaya çalışmıştır. Mekâna ait bilgileri düzenleyerek bunların kolaylıkla gösterilebilmesi için çizim yöntemini kullanmıştır. Genellikle coğrafi betimlemeleri içeren bu çizimler, zamanla haritaları ortaya çıkarmıştır.
Haritalar; dünyadaki değişimleri hızlı kavramak, doğal ve toplumsal riskler karşısında gereken önlemleri almak ve mekânsal sorunlarla başa çıkabilmek için vazgeçilmez araçlardır. “Nerede?” sorusuna cevap veren haritalar, coğrafi olay ve olguların dağılışını ortaya koymanın en etkili yoludur.
2.1. HARİTA OKURYAZARLIĞI
2.1.1. Mekânın Sembolik Dili: Harita
İnsanlar, yazı bulunmadan çok önce çevrelerinde gözlemlediklerini resmetmişlerdir. Gözlemle
elde edilen bilgilerden yararlanılarak ilk haritalar çizilmiştir. Harita üretmede 1900’lü yılların
başlarında güvercinlere takılan kameralar kullanılmış; daha sonra balon, zeplin ve uçaklardan
çekilen hava fotoğraflarından yararlanılmıştır. Haritalar, günümüzde genellikle uydulardan
alınan görüntülerden üretilmektedir.
Harita Nedir?
Dünya’nın veya bir başka gök cisminin (Ay, Mars vb.) tamamına veya bir bölümüne ait coğrafi unsurların bir oran dâhilinde küçültülerek kuş bakışı görünümle düzlem üzerine çizilmesidir.
Bir Çizimin Harita Kabul Edilebilmesi İçin Hangi Özelliklere Sahip Olması Gerekir?
Haritalar, kuş bakışı görünümle diğer bir ifadeyle dik açıyla gökyüzünden bakılıyormuş gibi çizilir. Bunun nedeni; boyut, biçim ve coğrafi özelliklerin haritalara doğru bir şekilde yansıtılmak istenmesidir.
Haritalarda ölçek kullanılır. Buna göre haritanın tümünde gerçek boyutlar orantılı bir şekilde küçültülür. Ölçek kullanılmadan yapılan kabataslak çizimler kroki olarak adlandırılır. Ölçeği olmadığı için kroki üzerinde uzunluk ve alan hesaplaması yapılamaz.
Haritalar düzlem üzerine çizilir. Bir yerin doğal ve beşerî unsurlarına ait bilgilerin aktarıldığı düzlem; kâğıt, kabartma yüzeyler veya ekran olabilir.
Haritalar Nasıl Okunur?
Harita mekânsal bilgiyi iletmenin en etkili yoludur. Ayrıca Dünya'ya ait coğrafi
bilgileri öğrenmeyi de kolaylaştıran bir araçtır. Haritaları okuyabilmek, diğer bir
ifadeyle haritadan bilgi edinebilmek için haritanın sembolik dilini çözmek gerekir. Haritadaki elemanların bilinmesi, bu sembolik dilin anlaşılmasını ve haritaların kullanılabilmesini sağlar. Haritadaki başlıca elemanlar; başlık, çerçeve, coğrafi koordinatlar, harita işaretleri (lejant), yön oku ve ölçektir. (Altta yer alan haritayı inceleyiniz.)
Harita Türleri
Bilgi edinme veya iletme amacıyla kullanılan farklı haritalar vardır. Haritaları birbirinden farklı kılan ilk özellik, haritanın kullanım amacı ve buna bağlı olarak içerdiği coğrafi bilgilerdir. Örneğin siyasi haritalarda ülke ve il sınırları yer alırken jeomorfoloji haritalarında yer şekilleri hakkında bilgiler bulunur. Haritalar, kullanım amacına göre genel ve tematik olmak üzere iki gruba ayrılır.
Coğrafi Koordinatlar Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın matematiksel olarak ifade edilmesine duyulan ihtiyaç, coğrafi koordinat sisteminin oluşturulmasıyla giderilmiştir.
Coğrafi koordinat sistemi, Ekvator ve başlangıç meridyeni esas alınarak enlem ve boylamların kullanılmasıyla oluşturulan sistemdir.
Enlem
Dünya üzerindeki bir noktanın Ekvator'a uzaklığının yerin merkeziyle yaptığı açı değerine enlem denir. Enlem, yeryüzündeki herhangi bir noktadan yerin merkezine çizilen dikey bir çizgi ile Ekvator düzlemi arasındaki açıdır. Bu açı; derece (°), dakika (') ve saniye ('') olarak ifade edilir.
Boylam
Dünya üzerindeki bir noktanın başlangıç meridyenine uzaklığının yerin merkeziyle yaptığı
açı değerine boylam denir. Boylam, yeryüzündeki herhangi bir noktadan yerin merkezine çizilen dikey bir çizgi ile başlangıç meridyeni arasındaki açıdır. Bu açı; derece (°), dakika
(') ve saniye ('') olarak ifade edilir.
Yerel Saat
Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki hareketi sebebiyle Güneş’in ufuk düzlemindeki konumu yere ve zamana göre değişir. Güneşʼin ufuk düzlemi üzerinde en yüksek noktaya ulaştığı zaman dilimi, öğle vakti (12.00) olarak belirlenir. Öğle vaktine göre ayarlanan saate yerel saat adı verilir. İnsanlar, tarih boyunca günlük hayatlarını Güneş’in ufuk düzlemi üzerindeki konumuna göre düzenlemişlerdir. Ayrıca yerel saat; namaz, iftar ve sahur vakitlerinin belirlenmesinde kullanılır.
Ulusal (Ortak) Saat
Bir ülke içindeki yerel saat farkları; resmî işlemler ile ulaşım, bankacılık, ileti-
şim gibi hizmetlerin yürütülmesinde karışıklığa neden olabilir. Bu sorunun ortadan kaldırılması için ülke sınırları içindeki bir veya birden fazla meridyenin yerel saati ulusal (ortak) saat olarak kullanılır. Doğu-batı doğrultusunda geniş yer kaplayan ve üzerinden fazla sayıda meridyen geçen Kanada, ABD (Amerika Birleşik Devletleri), Rusya Federasyonu, Avustralya gibi ülkelerde aynı anda birden fazla ortak saat kullanılmaktadır. Türkiye’nin Ulusal Saati
Türkiye’de 45° doğu meridyeninin yerel saati, ortak saat olarak kullanılır.
Uluslararası Saat Dilimleri
Teknoloji, ulaşım ve iletişimin gelişmesine bağlı olarak ülkeler arasındaki ilişkilerde yerel saatlerin kullanılması çeşitli zorluklar meydana getirmiştir. Yerel saat farklılıklarının getirdiği karmaşayı ortadan kaldırmak amacıyla dünya genelinde geçerliliği olan bir saat düzenlemesine gidilmiş ve böylece uluslararası saat dilimleri ortaya çıkmıştır. Uluslararası saat dilimlerine göre dünya, on beşer derecelik aralıklarla 24 saat dilimine ayrılmıştır. Doğu yarım küredeki saat dilimleri +1, +2, +3 ... şeklinde numaralandırılırken batı yarım küredeki saat dilimleri -1, -2, -3 ... şeklinde numaralandırılır. Uluslararası saat dilimlerinin sınırları, ülkelerin siyasi sınırları esas alınarak zikzak oluşturacak şekilde çizilmiştir.
Türkiye, ortak saat olarak 45° doğu meridyenini esas aldığından +3. saat diliminde yer alır.
Tarih Değiştirme Çizgisi
Başlangıç meridyeninin (0°) tam karşısında yer alan 180° meridyeni tarih değiştirme çizgisi olarak adlandırılır. Tarih değiştirme çizgisi (180° meridyeni), aynı zamanda doğu yarım küre ile batı yarım küreyi birbirinden ayıran sınırdır. Bu sınırın batısında (doğu yarım kürede) tarih bir gün ileri, doğusunda (batı yarım kürede) bir gün geridir. Tarih değiştirme çizgisinin uzanışı meridyenlere göre farklıdır. Bu çizgi, üzerinden geçtiği ada ve ülkelerde zaman karışıklığını önlemek için siyasi sınırlar dikkate alınarak yer yer zikzak oluşturacak şekilde çizilmiştir
Comments